Het muurtje van Marsman

Kun je blij worden van het kijken naar iemand die niet meer beter wordt en zichtbaar lijdt? Ik keek Zomergasten met Lieke Marsman. Zij is onder meer dichter en filosoof en heeft kraakbeenkanker. Haar woorden, haar fragmenten, haar gedachtenkronkels klapwiekten als een geordende vlucht ganzen mijn hoofd binnen om kalmpjes neer te strijken op de klaarliggende grazige weides. Marsman componeerde de drie uur durende uitzending als een gedicht, zo legde ze uit. En dat voelde ik. Een van de vele geschenkjes van de avond was de constatering dat een gedicht toch echt mag troosten. Na afloop liep ik dan ook verkwikt en neuriënd met mijn hond het laatste rondje.

Zomergasten is een van de weinige programma’s die mijn aandacht langer dan dertien minuten kunnen vasthouden. Sinds het chemotraject springt en rent het namelijk in mijn hoofd alsof Jochem Myjer daar persoonlijk is komen inwonen. Maar deze aflevering met Marsman werkte als Ritalin. Als een voorjaarsduik in de Noordzee wanneer het water nog winters koud is. Niks verkwikkenders dan dat.

Ik werd dus blij van Zomergasten met Lieke Marsman. Dat vond ik zelf niet raar of ingewikkeld en uit de vele reacties op sociale media gold dat voor velen. De tv-recensent van dagblad Trouw had er wel moeite mee. De avond was ‘minder diep doorvoeld dan ik had gehoopt’, schreef ze. Ze had verwacht ‘dat deze filosoof en dichter ons zou gidsen door de grote auteurs, dichters en filmmakers over thema’s als leven en dood, liefde en wanhoop.’ Reacties als deze zie ik vaak langskomen. Een mens die ziek is moet treuren. En een dichter moet natuurlijk literair treuren.

Maar Marsman was niet treurig, in ieder geval niet deze avond. Ze barstte van de levensdrift. Ze was duidelijk meer dan een ziek mens – ook al ‘consumeert de ziekte haar volledig.’ Ze was duidelijk niet sentimenteel over haar lijden – ook al was ze eerlijk over de praktijk. Dat een schouder geamputeerd was, met arm dus, vond ze zelfs gemakkelijk. Kankerpijn is namelijk een constant alarm, terwijl fantoompijn alleen maar pijn in je hoofd is, je weet dat er niks meer kan gebeuren, een veilige pijn dus.

Er zijn mensen die hierover meewarig hun hoofd schudden. En ja, precies dát, meewarigheid, daar kan Marsman echt boos om worden. Ik herken dat. Meewarigheid kruipt als betonrot langs het staketsel van je waardigheid. Waardigheid is het belangrijkste dat een ziek mens heeft.

Marsmans onopgesmukte houding werd ook opgemerkt door presentatrice Janine Abbring, ze noemde het ‘een muurtje’. De Trouw-recensent dacht dat het uit zelfbescherming moest zijn. Waarom? Waarom zou Marsman het nodig hebben om zichzelf te beschermen en tegen wat?

Wellicht moet je lotgenoot zijn om geen muurtje te zien, om te snappen dat haar emoties overal waren. Ik zag vooral waarachtigheid, dat mooie goedje dat gesprekken openbreekt, mensen verbindt, alles vertelt zonder alles te benoemen, betekenis geeft zonder winstoogmerk. Kortom, de avond was een prachtig gedicht over waardigheid. En daar werd ik blij van.

Column voor Olijfblad december 2022

Van deze aflevering van Zomergasten zijn nog fragmenten terug te zien bij de VPRO