Over preventie, voeding en protesterende boeren.

Vandaag staat heel Nederland in de file. Boze boeren trekken op naar Den Haag omdat de plannen rond het stikstofbeleid (halvering van de veestapel) hen in het verkeerde keelgat is geschoten. "Geen boeren geen eten", staat er op de spandoeken. En bij het mediapark willen de boeren dat de omroepen "het eerlijke verhaal" vertellen.

En hoewel ik de boeren snap die de ene regeling nog niet hebben ingevoerd en dan alweer geplaagd worden door nieuwe beperkingen die hen worden opgelegd terwijl tegelijkertijd andere boosdoeners (Schiphol) geen haarbreed in de weg worden gelegd, zijn er toch ook best goede redenen anders dan stikstofuitstoot om te komen tot een fundamentele verandering in het landbouwbeleid.

Er is namelijk sprake van een groeiend aantal mensen met overgewicht en chronische ziekten die gerelateerd zijn aan ongezond gedrag. Volgens de voedselconsumptiepeiling 2012-2016 van het RIVM zijn we wel gezonder gaan eten, maar is er sinds 1990 een sterke stijging geweest van het aantal mensen met obesitas. In 1990 had “slechts”een op de drie Nederlanders overgewicht, in 2017 was dat aantal gestegen tot een percentage van 48,7%. Voor obesitas geldt zelfs meer dan een verdubbeling in datzelfde tijdvak: van 6,2% naar 14,5%. Bij uitblijven van maatregelen is de verwachting in de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018 dat het percentage van mensen die kampen met overgewicht over twintig jaar gestegen zal zijn naar 62%.

De consequenties voor het behoud van gezondheid en de met deze toename van aantallen mensen met overgewicht gepaard gaande stijging van ziektekosten en verlies aan arbeidsproductiviteit geven dan ook volop aanleiding om ook in het preventieakkoord aandacht aan dit probleem te schenken.

Zonder hier de individuele verantwoordelijkheid rond lifestylekeuzes uit de weg te willen gaan, kun je toch vaststellen dat in het geglobaliseerde voedselsysteem zoals we dat kennen en zoals dat heeft bijgedragen aan de problematiek rond overgewicht, de overheden een min of meer stimulerende rol hebben gespeeld. Immers: Door subsidies op landbouwproducten als sojabonen en graan hebben overheden overproductie gestimuleerd en zo gezorgd voor overschotten op de wereldmarkt. Dat is samen gegaan met een afname van beschikbaarheid en betaalbaarheid van fruit en groenten. Die combinatie van factoren heeft geleid tot een veranderd voedingspatroon in de rijkere landen. De prijzen van graan en sojabonen daalden als gevolg van de overschotten waardoor de levensmiddelenindustrie waarde is gaan toevoegen in de vorm van het voorbewerken van voedsel. En het zijn nu juist deze voorbewerkte levensmiddelen die teveel energie, suikers, zouten en vetten bevatten die het onbewerkte vezelrijke voedsel hebben verdrongen.

Daarnaast zorgt de wijze van vleesproductie in ons land niet alleen voor ernstige milieuschade, maar ook voor een toename van bijvoorbeeld antibiotica in onze voeding en ons drinkwater en een daaraan gepaard gaande toenemend aantal gevallen van bacteriële resistentie. De reeds genomen maatregelen hebben weliswaar gezorgd voor een flinke daling in het antibioticagebruik (zo is het gebruik in Nederland tussen 2009 en 2014 met ruim 58% afgenomen1). Echter, er bestaan ondanks dat nog steeds grote verschillen in het antibioticagebruik door boeren; binnen Nederland, maar ook in vergelijking met andere landen. Bovendien vlakt de daling in antibioticagebruik inmiddels langzaam af.

In het preadvies 2019 Ongezond gedrag: de rol van het recht stelt mr. R. Dietvorst naar mijn mening terecht:

Aan veel overheidsbeleid ligt volgens Peeters en Schuilenburg een mensbeeld ten grondslag waarin de burger wordt gezien als een rationeel denkend en oordelend wezen. Hierop is ook de informatieverstrekking ten aanzien van ongezond eten en roken gebaseerd. De toename van overgewicht en obesitas toont echter aan dat de mens minder zelfcontrole heeft dan gedacht en de mens dus ook niet altijd rationele keuzes maakt...

...Aansluitend bij dit thema kan worden gesteld dat juist dit rationele mensbeeld dat de overheid voor ogen heeft, ervoor zorgt dat de overheid ervoor kiest om de verantwoordelijkheid van deze keuzes ook bij de individuele burger neer te leggen. Dat brengt met zich mee dat de overheid de sturende functie steeds verder van zich afstoot...

...Mijn inziens is juist de sturende functie van de overheid en alle mogelijke middelen tot sturing, zoals wetgeving, beleid en voorlichting, essentieel in het verantwoordelijk maken van de burger. De burger kan immers alleen op zijn eigen verantwoordelijkheid worden aangesproken als hij daadwerkelijk voldoende informatie en sturing heeft ontvangen. Hiervoor is dan ook overheidsinterventie nodig en dient de overheid, ook op basis van artikel 22 van de Grondwet, maatregelen te treffen ter bevordering van de volksgezondheid".

Naast transitiemogelijkheden van traditionele agricultuur naar duurzame, lokale voedselproductie op de reeds voor agricultuur beschikbare terreinen, liggen er in Nederland ook nog volop kansen voor stadslandbouw, het zogenaamde “urban farming”. Dat kan naast voedselproductie en maatschappelijke functies nog meer rollen vervullen, bijvoorbeeld als leverancier van energie, als waterbuffer of als verwerker van afvalstoffen. Voedsel uit de stadslandbouw geeft mensen het gevoel dat het gezonder is. Maar stadslandbouw heeft ook risico's op gebied van voedselveiligheid. Groenten uit de stad kunnen hoge gehaltes zware metalen bevatten, door het verkeer of de bodem. In de stad komen vaker vervuilde bodems voor. Goed bodemonderzoek vooraf is dan ook belangrijk. De voedselveiligheid is ook in bredere zin bij urban farming een aandachtspunt. Daar waar professionele landbouwbedrijven moeten voldoen aan Europese hygiëne-eisen hoeft dat bij kleinschalige productie binnen stadslandbouw niet. En daarin schuilt een risico: Professionele landbouwbedrijven moeten voldoen aan Europese hygiëne-eisen. Bij kleinschalige productie binnen stadslandbouw hoeft dat niet. Stadslandbouw biedt dan ook geen enkele garantie dat alle deelnemers zorgvuldig omgaan met mest en (biologische) bestrijdingsmiddelen. Daarnaast kunnen er schadelijke bacteriën en schadelijke stoffen voorkomen in de producten.

Ik ben mij er tevens van bewust dat ook het duurzaamheidsaspect bij lokale voedselproductie lang niet altijd opgaat. Het kan bij wijze van spreken qua belasting van het milieu beter zijn om een uit Spanje met een vrachtauto aangevoerde paprika te eten in plaats van een in de winter in een warm gestookte Nederlandse kas gekweekte paprika. Desalniettemin denk ik dat stadslandbouw onder voorwaarden van voedselveiligheid een waardevolle aanvulling kan zijn op de meer traditionele agricultuur.

Door de focus op de bij voorkeur lokale voedselproductie te leggen en daarmee de consument toegang te geven tot gezond, vers en voedzaam voedsel wordt de keuze voor gezond niet alleen makkelijker, maar ontstaan er bovendien kansen voor nieuwe initiatieven rond voeding in relatie tot gezondheid. Een mooi voorbeeld daarvan is dat van Patient Advocate Gaston Remmers, oprichter van het Platform Patiënt en Voeding en Patient Advocate van Inspire2Live. Hij heeft groentetelers, urologen en financiers op één lijn gekregen om te zoeken naar het meest geschikte voedingspatroon voor prostaatkankerpatiënten. In een artikel van het AD van 14 januari 2019 valt daarover te lezen: “Als lector op een agrarische hogeschool ben ik aangehaakt bij de term personalized food; voeding die geschikt is voor een persoon in een specifieke situatie. Dat leidde tot een eerste project, waarna rond 2015 Patiënt en Voeding is opgericht. Met als doel: voeding belangrijker maken in de gezondheidszorg”. Groenteteler Jan van Heijningen in hetzelfde artikel daarover: ,Als tuinder mag ik niet claimen dat groente en fruit een positieve invloed hebben op je gezondheid. Maar als een patiëntenvereniging telers vraagt om een tomaat met veel lycopeen erin, kunnen wij wel met rassen aan de gang die deze goede bouwsteen aanleveren.
Ik heb onderzocht welke groenterassen met gunstige inhoudstoffen er bij veredelaars op de plank liggen. Het zijn er meer dan dertig. Denk aan prei, broccoli, frambozen en blauwe bessen. Het lastige voor telers is dat ze een lagere opbrengst geven of trager groeien. Ik ken een peenras met veel bètacaroteen, dat in het lichaam vitamine A helpt aanmaken. Het groeit langzamer dan andere soorten. Teel je die als je wordt gedreven door prijs en kostprijs? Ik zeg daarmee niet dat wij telers gezonde rassen aan de kant schuiven. Groente is altijd goed voor de mens, maar met sommige rassen kun je beter sturen op wat je als mens aan positieve inhoudstoffen binnenkrijgt'.

Ook hoofd urologie van het Erasmus MC, Chris Bangma komt in het artikel aan het woord:”Dat een dieet van waarde is, weten we al 25 jaar. Mensen met een Aziatisch eetpatroon - soja, groenten, weinig vlees, goede vetten uit vis - ontwikkelen veel minder prostaatkanker dan mensen met een Amerikaans dieet - veel vlees, suiker en bewerkte producten”.

Al met al naast de stikstofproblematiek alle reden om te komen tot een herstructurering van het landbouwbeleid. Uit oogpunt van preventie, gezondheid en welzijn.

En natuurlijk zullen er zonder overheidsingrijpen altijd boeren zijn die lokale productie niet genoeg vinden. Die meer willen in plaats van minder. Die door bij te dragen aan gesubsidieerde overproductie die in het buitenland gedumpt wordt, lokale initiatieven in datzelfde buitenland onmogelijk maken, waardoor ontwikkelingshulp zinloos blijft. Een met ontwikkelingshulp gestart lokaal klein boertje in Nigeria kan niet op concurreren tegen de daar met Europese landbouwsubsidies op de markt gedumpte overschotten en gaat failliet. Dat blijft zo zolang je het onderliggende systeem niet verandert.

Laat de overheid dus haar verantwoordelijkheid nemen en de boeren helpen te komen tot een gesubsidieerde transitie naar lokale voedselproductie in plaats van regel op regel stapelen waardoor je het boeren volkomen onmogelijk maakt. Je als overheid beperken tot het op basis van de stikstofuitspraak  aanspreken van de boeren en tegelijkertijd streven naar een uitbreiding van de luchtvaart is onbegrijpelijk en onverkoopbaar aan de hele samenleving, inclusief de boeren.

Herman