Kleine bijlage vandaag, winnen van een Belgische staat! Ik ben Trots!

Borstkanker bij mannen: weigering om medicijnen voor mannen te vergoeden is discriminatie
Gepubliceerd door Instituut voor de gelijkheid van mannen en vrouwen op 10 oktober 2024

Twee rechtbanken bevestigen het standpunt van het Instituut voor de Gelijkheid van vrouwen en mannen: de weigering om een geneesmiddel terug te betalen aan mannen met borstkanker is een discriminatie op grond van geslacht in de zin van de wet van 10 mei 2007. Het zijn belangrijke individuele overwinningen, maar bovenal vormen ze hopelijk een aanzet tot structurele verandering.

Recente rechtspraak

De arbeidsrechtbanken van Antwerpen en Henegouwen hebben beide, enkele weken na elkaar, geoordeeld dat de weigering om een geneesmiddel terug te betalen aan mannen met borstkanker discriminatie op grond van geslacht uitmaakt.

Het probleem bestaat uit het feit dat alleen geneesmiddelen die op de lijst van terugbetaalbare specialiteiten staan in aanmerking komen voor terugbetaling door de ziekte- en invaliditeitsverzekering (art. 2 van het Koninklijk Besluit van 01.02.2018). In het geval van sommige borstkankerbehandelingen voorziet het Koninklijk Besluit echter enkel een terugbetaling voor vrouwelijke patiënten.

Arbeidsrechtbank Antwerpen (23.03.2024)

Feiten

Meneer G. lijdt aan borstkanker met uitzaaiingen naar de longen en ontving een voorschrift van zijn behandelend arts voor het geneesmiddel abemaciclib, ook gekend onder de merknaam ‘Verzenios’. Dit specieke medicijn werd voorgeschreven gezien meneer G. in het verleden een gastric bypass onderging, waardoor zijn lichaam niet alle medicatie even goed zou opnemen. Dit geneesmiddel zou door zijn lichaam het best worden opgenomen. Het ziekenfonds weigerde echter de

terugbetaling met als motivatie dat ‘het lid niet het vereiste geslacht heeft’. Voor vrouwen in exact

Tijd voor Mensenrechten

dezelfde omstandigheden zou het geneesmiddel wel worden terugbetaald.

Meneer G. klopte in oktober 2022 aan het bij Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. Het Instituut bevestigde zijn aanvoelen: dit is een discriminatie op grond van geslacht. Samen stapten ze naar de rechtbank: de man om zijn persoonlijke belangen te verdedigen en het Instituut om de belangen te verdedigen van alle mannen die zich in dezelfde situatie (zullen) bevinden.

Uitspraak

De rechtbank bevestigde in maart 2024 het standpunt van het Instituut: de weigering om het geneesmiddel terug te betalen aan mannen met borstkanker, louter omwille van het feit dat zij man zijn, is een discriminatie op grond van geslacht. De Landsbond van de Onafhankelijke Ziekenfondsen werd veroordeeld tot het betalen van een materiële schadevergoeding aan de patiënt.

Bovendien, zo oordeelde de rechtbank, heeft de weigering tot terugbetaling niet alleen fanciële gevolgen. De rechtbank neemt aan dat de patiënt ook morele schade heeft geleden door het discriminerend onderscheid en dat de weigering tot tussenkomst een zware mentale last vormt. Hierover zegt de rechtbank dat ‘dit bevestigt dat borstkanker als een typische vrouwenziekte wordt aanzien waarbij het lot van mannen met dezelfde ziekte onderbelicht blijft, en zelfs wat over het hoofd wordt gezien’. Ten gevolge daarvan is de Belgische staat 1 euro morele schadevergoeding verschuldigd aan meneer G.

Rechtbank van Henegouwen (19.01.2024 en 15.04.2024)

Feiten

Meneer M. lijdt aan borstkanker en wordt chemotherapeutisch behandeld met het geneesmiddel Kisqali (ribociclib). Nadat hij bij zijn ziekenfonds een vergoeding voor dit geneesmiddel had aangevraagd, werd dit geweigerd omdat – ook hier – “het lid niet het vereiste geslacht heeft”.

In oktober 2022 spanden de heer M. en het Instituut een rechtszaak aan voor de Arbeidsrechtbank van Henegouwen om deze weigering van vergoeding aan te vechten.

Nader medisch onderzoek wees vervolgens uit dat het lichaam van de heer M. een tolerantie voor Kiskali had ontwikkeld en hij kreeg een nieuwe behandeling voorgeschreven (Verzenios). De heer M. diende vervolgens bij zijn ziekenfonds een aanvraag tot vergoeding van deze behandeling in, maar ook deze werd geweigerd om dezelfde reden (“Het lid heeft niet het vereiste geslacht“).

In december 2023 stelden het Instituut en de heer M. daarom een vordering tot staking in om deze nieuwe weigering tot terugbetaling aan te vechten bij de arbeidsrechtbank van Henegouwen en om te proberen een snellere beslissing te verkrijgen (deze procedure maakt het mogelijk om een inbreuk snel te staken/veroordelen).

Uitspraak

Tijd voor Mensenrechten

Een maand later oordeelde de Arbeidsrechtbank in de kortgedingprocedure dat de weigering om de door M. gevraagde behandeling te vergoeden, discriminatie op grond van geslacht vormde. De rechtbank veroordeelde het RIZIV en de ziekenfondsverzekering tot het betalen van een schadevergoeding en verbood hen om in de toekomst nog langer beslissingen te nemen om terugbetaling te weigeren, louter op basis van het feit dat mannen niet onder hoofdstuk IV van bijlage I bij het Koninklijk Besluit van 1 februari 2018 vallen, en zonder de medische literatuur over dit onderwerp te analyseren.

Kort daarna deed de rechtbank een tweede uitspraak (ten gronde) waarin zij de eerste uitspraak bevestigde.

Betekenis van de arresten

Borstkanker is ook een ‘mannenziekte’

Voornoemde juridische uitspraken zijn belangrijke overwinningen die het eerdere standpunt van de rechtbanken en tribunalen op dit gebied bevestigen: de weigering om borstkankermedicatie aan mannen terug te betalen, louter omwille van het feit dat ze man zijn, is een discriminatie op grond van geslacht. Intussen werden de voorwaarden voor terugbetaling van deze medicijnen aangepast en wordt een terugbetaling voorzien voor ‘rechthebbenden’ in plaats van ‘vrouwen’.

Zonder voornoemde overwinningen te willen ontkrachten, mag echter niet uit het oog worden verloren dat ze beperkt zijn tot specieke geneesmiddelen. Het vergoeden van alle medicijnen voor borstkankerpatiënten ongeacht geslacht zou een belangrijke stap zijn in de richting van een grotere maatschappelijke erkenning van mannen met borstkanker en zou zo hun overlevingskansen kunnen vergroten.

De huidige ongelijke behandeling op het gebied van medicijnen bevestigt namelijk de uitspraak van het Arbeidshof in Antwerpen: borstkanker wordt nog steeds (onbewust) beschouwd als een ‘vrouwenziekte’. Deze opvatting zorgt niet alleen voor een groter taboe en schaamte bij mannen die lijden aan deze ziekte, maar leidt er ook toe dat mannen minder alert zijn op de mogelijke symptomen. Bovendien is borstkanker moeilijker vast te stellen bij mannen, gelet op het kleiner volume van hun borsten. Deze twee elementen, in combinatie met de niet-terugbetaling van de medicatie die zij nodig hebben i.h.k.v. hun behandeling, zorgen voor een aanzienlijke verkleining van de overlevingskansen van mannelijke borstkankerpatiënten.

Effectiviteit geneesmiddel

Men kan zich de vraag stellen of het verschil in terugbetaling te wijten zou zijn aan een verschil in effectiviteit van de geneesmiddelen. De rechtbank van Henegouwen benadrukte echter dat geen enkele studie in verband met de behandeling van borstkanker erop wees dat deze geneesmiddelen niet doeltreffend zouden zijn bij mannelijke patiënten.

Mannelijke patiënten worden louter minder onderzocht en genoemd in onderzoeken naar deze

Een bredere kwestie

Mammograe

Opgemerkt moet worden dat de ongelijkheid niet beperkt is tot de terugbetaling van geneesmiddelen in strikte zin, maar ook geldt voor de follow-up van borstkankerpatiënten. Zo wordt voor asymptomatische vrouwen met een sterk verhoogd risicoproel jaarlijks een controle d.m.v. mammograe, echograe en/of NMR van de borsten terugbetaald. De terugbetalingsvoorwaarden spreken over ‘vrouwen’: voor mannen met een sterk verhoogd risicoproel wordt eenzelfde extra controle niet vergoed. Het is dan ook belangrijk om de terugbetaling van borstkankermedicatie niet als een afgezonderd probleem te beschouwen, maar te bekijken in een bredere context van een ongelijke behandeling.

HPV-vaccin

Discriminatie in terugbetalingsvoorwaarden beperkt zich bovendien niet tot borstkankermedicatie. Dit wordt onder meer aangetoond met het HPV-vaccin, dat aanvankelijk alleen werd terugbetaald aan vrouwen tussen 12 en 18 jaar. De idee hierachter was dat door vrouwen te vaccineren een groepsimmuniteit zou worden gecreëerd gezien zij het HPV-virus niet kunnen overdragen aan hun mannelijke partners.

Het Instituut stapte naar de rechtbank, die bevestigde dat er sprake is van een directe discriminatie op grond van geslacht enerzijds en van een intersectionele discriminatie op basis van genderidentiteit en seksuele geaardheid voor mannen die seksuele relaties hebben met mannen (die niet kunnen genieten van de beoogde groepsimmuniteit) anderzijds.

Ook hier betrof het een individuele overwinning die nog vertaald moest worden naar structurele maatregelen. Het Instituut bracht daarom een advies uit waarin het een terugbetaling voor het vaccin onafhankelijk van geslacht motiveerde. Concreet betekent dit dat ook hier de ‘bij meisjes’ vervangen zou moeten worden door ‘bij personen’. Hiervoor baseerde het zich onder meer op medische argumenten en een advies van de Hoge Gezondheidsraad. Deze rechtszaak en dit advies zorgden er, samen met andere initiatieven en bewustwordingscampagnes, voor dat het vaccin intussen wordt terugbetaald onafhankelijk van geslacht. Dit toont en bevestigt dat een rechtszaak een effectieve eerste stap kan zijn met het uiteindelijke doel van een structurele aanpassing.

Tijd voor Mensenrechten

geneesmiddelen omdat de populatie mannen met borstkanker kleiner is dan die van vrouwen met borstkanker. Hierdoor is een grootschalig klinisch onderzoek naar de effectiviteit van de geneesmiddelen voor mannen op basis van een kosten-batenanalyse niet voldoende interessant voor farmaceutische bedrijven. Dit betekent echter geenszins dat deze medicijnen niet effectief zijn bij de behandeling van borstkanker bij mannen (zie het advies van het Instituut).

Van een individuele overwinning naar een structurele verandering

Voornoemde uitspraken vormen opnieuw een belangrijke overwinning voor borstkankerpatiënten.

Tijd voor Mensenrechten
We mogen echter niet uit het oog verliezen dat zonder een structurele verandering die voorziet in de terugbetaling van alle geneesmiddelen, ongeacht het geslacht, patiënten geconfronteerd kunnen blijven worden met nieuwe discriminaties.

Als het terugbetalingsbeleid niet wordt aangepast om mannen met borstkanker op te nemen, bestaat het risico dat de lessen die uit deze jurisprudentie kunnen worden getrokken, worden genegeerd.

Er dienen structureel veranderingen te worden doorgevoerd in de terugbetaling van medicatie, zodat discriminatie op basis van geslacht niet alleen kan worden bestreden maar ook kan worden voorkomen.

Categorieën: DISCRIMINATIE