De taalhandeling "u heeft kanker"

Openbaar blog
donderdag 11 november 2021
821 x gelezen

“Ik merk steeds meer dat mijn leven zich opsplitst in een periode voor de diagnose kanker en een periode erna”, appte een tante van Roberto vandaag aan me. Zij kreeg zelf jaren geleden de diagnose uitgezaaide borstkanker en heeft nu nog een onderhoudsbehandeling na de operatie en chemo’s. Het frappante van deze woorden vind ik dat je ze alleen kunt ervaren nadat je zelf de diagnose hebt gekregen. Voor wie nooit zelf de diagnose heeft gekregen, blijft het onvoorstelbaar wat er “aan de andere kant” van die drie woordjes ligt. Zelfs voor degenen die het dichtstbij staan. Het besef kan pas echt indalen wanneer je ze zelf hebt gehoord, aan jou gericht.

Zonder iemand iets te kort te willen doen, wil ik in dit kader aanroeren dat ik vind dat ‘kanker’ een veel te smal woord is voor zoveel verschillende ziektebeelden in zoveel verschillende stadia. Het maakt nogal verschil of je een primaire tumor hebt die operatief verholpen kan worden zonder (neo)adjuvante behandelingen met een genezingskans van 95% of dat je in je diagnosegesprek met de oncoloog te horen krijgt “We kunnen niets voor u doen, u heeft enkele weken tot maanden”. Dat zijn twee uitersten die allebei “kanker” heten maar die net zover van elkaar af liggen als een verkoudheid en ebola. Allebei virussen, maar een wereld van verschil.

Tijdens mijn studie filosofie heb ik me gespecialiseerd in taalhandelingen. Zowel voor Bachelor als Master gingen mijn scripties daarover. Heel lang ging het in filosofie over hoe taal verwijst. Bij Plato was het al de vraag hoe het kan dat een woord verwijst naar een ding. Hoe kan het woord “tafel” refereren aan het ding “tafel”? Een ander filosofisch belangrijk punt was altijd dat taal datgene is waarin je denkt en spreekt over alles. Er ontstond een stroming filosofen die stelden dat filosofie gelijk stond aan taal. Maar midden twintigste eeuw kwam er een filosoof, John Austin, die opmerkte dat je bij al die gedachten voorbijgaat aan het idee dat je met taal ook dingen kunt doen. Sommige woorden zijn tegelijk een handeling. Een vonnis, bijvoorbeeld. Of een belofte. Het uitspreken van “ik beloof” is het doen van de belofte. Een handeling dus. Discriminatie is ook een voorbeeld: een bord met “Whites only” in het door Apartheid geregeerde Zuid-Afrika. Denk ook aan trouwen. “Ja” is de handeling van het trouwen. “U heeft kanker” is ook een taalhandeling. Zelfs al waren de tumor en uitzaaiingen al aanwezig, je wordt pas kankerpatiënt na het uitspreken van die woorden door een arts. “U bent ziektevrij” is ook zo’n handeling. Maar ook: “Het ziet ernaar uit dat de tumor stabiel is.” Vaak denken mensen: het is maar een zinnetje, hoe kan dat nou zoveel verschil maken? Nou, daarom dus. Spreken is soms handelen.

Ongeacht het stadium waarin je kanker wordt vastgesteld, de impact van die taalhandeling is zo groot dat je daarmee “aan de andere kant” terechtkomt. De kant waarvan je nooit meer terug kunt naar “voor de kanker”. Wat die andere kant behelst? Ik moet denken aan een scene of fragment uit Harry Potter. De leerlingen komen elk jaar aan op het station vlakbij hun school Hogwarts (Zweinstein) en worden dan in vliegende rijtuigen van de trein naar school gebracht. De rijtuigen lijken uit zichzelf te vliegen, maar ze worden getrokken door Thestrals (Terzielers). Dat zijn magische wezens, skeletachtige paarden met vleugels die alleen gezien kunnen worden door personen die iemand hebben zien sterven. Zo is het voor mij ook na kanker. Je ziet de Thestrals opeens, en je kunt ze niet meer ont-zien. De Thestrals staan voor de vergankelijkheid van het leven, voor het verlies van de vanzelfsprekendheid en onbevangenheid. Wanneer Harry en Luna aan hun vrienden vertellen dat er paarden zijn die de rijtuigen trekken, geloven die vrienden dat niet; het is te onvoorstelbaar. Precies zoals het voor mensen zonder de diagnose ook letterlijk onvoorstelbaar is.

Ik was twee jaar geleden gestart met mijn PhD, maar heb die aan de wilgen moeten hangen. Het onderwerp zou zijn filosofie van ziekte en gezondheid. Met name hoe taalhandelingen in medische settings van invloed zijn op de beleving van ziekte en gezondheid. Hoe toepasselijk! Mocht een van mijn artsen mij ooit nog blij maken met de taalhandeling: “Hier eindigt ons behandeltraject”, dan pak ik dat misschien nog wel weer eens op. Voor nu ben ik al blij met elke blog die uit mijn vingers vloeit.

De taalhandeling "u heeft kanker"

36 reacties