104. Hoe hoog is de prijs van sociale aanpassing?

Openbaar blog
vrijdag 5 april 2019
2019 x gelezen

Ik weet niet waarom deze vraag in mijn hoofd blijft spoken. Misschien komt het door enkele indringende blogs die ik heb gelezen. Of de verhalen van sommige mensen in mijn omgeving die deze vraag in me laat opborrelen. In mijn zoektocht naar antwoorden moet ik eerst helder zien te krijgen wat die sociale aanpassing nou precies inhoudt.

In mijn gedachten vormt zich een beeld van een klein bolletje klei (ja, ik denk in beelden) en dat kleine bolletje verbeeldt het pasgeboren kind. Een volmaakt bolletje met in aanleg alle ingrediënten die het mogelijk maken uit te groeien tot volwassenen. Dat bolletje groeit en de vorm die het gaat krijgen wordt voor een deel bepaald door de genetische eigenschappen en voor het andere deel door de omgeving waarin het opgroeit. De omgeving kneedt het bolletje voortdurend in de door hen gewenste vormen met als doel om een volwassen, sociaal aangepast mens af te leveren.

En dan sta je daar als volwassen man of vrouw. De beeldhouwers zijn geslaagd in hun missie en jij voelt je gelukkig met jouw leven en de vorm waarin je gekneed bent. Dan gebeurt er iets ingrijpends in je leven. Je wordt ziek of er gebeurd iets anders waardoor jouw leven volledig op zijn kop staat. Je wilt op sommige momenten schreeuwen, ongeremd huilen, schelden, vloeken, zeuren en misschien wil je zelfs wel stampvoeten. Dat doe je natuurlijk alleen als er niemand om je heen is, als niemand het ziet. Je wilt immers niet dat iemand de barsten in de volmaakt geknede vorm ziet. Je houdt je gevoelens, gedachten en emoties dus diep verborgen in jezelf en uit die bij voorkeur in de sociaal aangepaste vorm.

Vorige week zat ik tegenover een collega wiens leven op zijn zachtst gezegd nogal in puin ligt. Op de enigszins aarzelende vraag van een andere collega hoe het met hem ging antwoordde hij dat hij er het beste van probeerde te maken. De opluchting op het gezicht van de vraagsteller was mij niet ontgaan, de eenzaamheid in de ogen van mijn collega ook niet. Niet veel later kwam ik hem tegen bij het koffieapparaat. Hij stond voor me, met zijn rug naar me toe zijn koffiemok te vullen. Ik keek naar zijn anders zo kaarsrechte rug en mijn blik viel op zijn afhangende schouders. Toen hij zich omdraaide en mij opmerkte probeerde hij tevergeefs zijn gezicht in de plooi te trekken. Ik keek hem aan en vroeg op de man af of hij op dit moment veel pijn had. Eerst las ik verbazing op zijn gezicht, al snel gevolgd door opluchting. Wil je echt weten hoe het met me gaat? Ja, dat wil ik antwoordde ik beslist en nadat ik mijn beker had gevuld doken we onder in een van de lege vergaderruimtes.

Hij vertelde, aanvankelijk in gepaste bewoordingen, hoe het met hem ging, maar naarmate zijn relaas vorderde zag ik steeds grotere barsten in zijn perfect geknede vorm ontstaan. De heftige emoties stroomden ongehinderd uit de kokende vulkaan in zijn binnenste. Ik luisterde en zag ondertussen dat kleine, oorspronkelijke bolletje aarzelend tevoorschijn komen uit de perfect geknede vorm. Ik zag hoe hij leed onder zijn ziekte, maar wat mij het meeste raakte was hoe hij zo ontzettend leed als een gevangene in dat harnas van zijn perfecte vorm.

Onze koffie was koud geworden en ik bood aan om nieuwe koffie voor ons te halen. In de korte tijd dat hij alleen was probeerde hij zo goed als mogelijk was de barsten in zijn perfect geknede vorm te lijmen. Toen we langzaam van onze hete koffie dronken vroeg hij me aarzelend of ik geschrokken was van zijn uitbarsting en of ik hem nu een slapjanus vond omdat hij zichzelf zo had laten gaan. Ik antwoordde naar waarheid dat ik inderdaad geschrokken was. ‘Niet van jouw uitbarsting, maar veel meer van het besef hoe heftig het allemaal voor jóu moet zijn’. Hij slaakte een zucht van opluchting, alsof hij gevreesd had dat ik hem een aansteller zou vinden. In dit vertrouwen vertelde hij me dat hij zelden sprak over hetgeen hij werkelijk dacht en voelde. Mensen vinden je dan al snel een zeurpiet, een aansteller of voelen zich ongemakkelijk onder zijn geklaag en hebben het gevoel dat ze iets moeten doen om zijn ellende te verlichten, zoals zijn vrouw en kinderen.

“En daarom houdt jij je mond, slikt alle emoties in en creëert daardoor een vulkaan in je binnenste die steeds groter wordt”, vatte ik zijn woorden samen. Hij knikte en zat voor een kort moment met zijn mond vol tanden. “Weet je”, deed ik een poging om de, voor hem ongemakkelijke, stilte te doorbreken: “Dat jouw vrouw en jouw kinderen zich daar ongemakkelijk onder voelen en alles willen doen om het voor jou dragelijk te maken, is niet meer dan logisch, zij houden immers van je. Dat is voor beide kanten bijzonder lastig, ongemakkelijk en pijnlijk, maar zolang jullie daar samen over praten en begrip hebben voor de wederzijdse gevoelens, kunnen jullie allemaal leren met deze gevoelens om te gaan”.

De koffie was op, de werkplicht riep en ik stond op om het vertrek te verlaten. Hij vertelde me hoe opgelucht hij zich voelde en bedankte me dat ik echt naar hem had geluisterd en dat ik zijn ‘zwakte' niet had veroordeeld.

Een paar dagen later las ik het blog van Carolina en sommige reacties daarop deed de vraag opnieuw in me opwellen. Hoe ver gaan we, hoe hoog is de prijs die we moeten betalen om maar vooral in die geknede perfecte sociale vorm te blijven? Misschien moeten wij leren accepteren dat we in sommige situaties helemaal niet zo perfect in vorm zijn. Dat er barsten, scheuren en butsen in die vorm kunnen ontstaan en dat het een volkomen normaal verschijnsel is. Dat het ook een normaal verschijnsel is dat anderen daarvan in verwarring raken, niet weten hoe ze daarmee moeten omgaan en willen wegvluchten voor de ongenuanceerde naakte waarheid.

Ik heb met vallen en opstaan moeten leren dat je door het tonen van je ware gevoelens, je barsten, je scheuren, je butsen, een ander de mogelijkheid geeft om hetzelfde te doen.
Niet iedereen heeft de beschikking over inlevingsvermogen en als dat nooit in hun vorm is gekneed dan hebben zij juist mensen zoals wij nodig die open en eerlijk over hun ware gevoelens kunnen praten, zodat zij het patroon aangereikt krijgen waarmee ze met hun eigen vorm aan de slag kunnen. Een dikke pluim op de hoed van hen die dit kunnen, die dit durven en vooral mógen van zichzelf want ik ben ervan overtuigd dat zij daarmee zonder het te willen of te beseffen, kneden aan de vorm van de ander. Amen!

104. Hoe hoog is de prijs van sociale aanpassing?

24 reacties