Hoe ontstaat kanker?

Kanker ontstaat door afwijkingen in bepaalde genen. Meestal gaat het om afwijkingen in genen die een rol spelen bij de groei en deling van cellen.

Op deze pagina lees je uitleg over:

• Cellen en celdeling
• DNA en genen
• Afwijkingen in het DNA
• Hoe ontstaat een afwijking (mutatie) in een gen?
• Wat doet je lichaam om mutaties te herstellen, en wat kan daarbij mis gaan?
• Soorten genen die bij kanker vaak een rol spelen

Cellen en celdeling

Het menselijk lichaam bestaat uit ongeveer 3 miljard cellen. Het lichaam maakt steeds nieuwe cellen aan. Zo kan het lichaam groeien en beschadigde en oude cellen vervangen.

Nieuwe cellen ontstaan door celdeling. Celdeling wil zeggen dat er uit 1 moedercel 2 nieuwe dochtercellen ontstaan.

DNA en genen

In elke cel zit informatie die bepaalt wanneer de cel moet gaan delen en wanneer die daar weer mee moet stoppen. En ook welke functie de cel moet uitvoeren. De informatie zit in de genen van de cellen. Een gen is een stukje DNA.

Onder de microscoop ziet het DNA eruit als lange strengen. Het DNA bestaat uit een heel lange code. Elk gen heeft een eigen DNA-code. Deze code vertelt de cel hoe die zich moet gedragen.

Sommige genen bepalen je eigenschappen. Bijvoorbeeld welke bloedgroep of welke kleur ogen je hebt. Andere genen geven informatie over  bepaalde taken die de cel moet uitvoeren. Ze geven signalen als een cel moet delen of juist moet stoppen met delen.

In het DNA zitten ongeveer 20.000 genen. Het DNA zit opgeborgen in pakketjes: de chromosomen. In elke cel van het lichaam zitten 46 chromosomen. De helft van de chromosomen heb je van je biologische vader gekregen, en de andere helft van je biologische moeder. Daarom wordt DNA ook wel erfelijk materiaal genoemd.

In het DNA kunnen afwijkingen ontstaan. Dan verandert de code van het DNA. Een ander woord hiervoor is een mutatie.

Door de afwijking kan de functie van het gen veranderen. Het gen kan meer of minder gaan doen, anders gaan functioneren of zelfs helemaal niet meer werken.

Kanker ontstaat doordat er in een cel in meerdere genen afwijkingen ontstaan. Hierdoor kunnen de eigenschappen van die cel veranderen. De cel kan ongecontroleerd gaan delen, waardoor er snel meer cellen bijkomen en er een tumor ontstaat.

Hoe ontstaat een afwijking (mutatie) in een gen?

Een mutatie kan op verschillende manieren ontstaan. Je kunt een mutatie doorkrijgen van je vader of moeder. Dan heb je een erfelijke aanleg voor kanker. Lees meer over erfelijkheid en kanker.

Ook kan er bij de celdeling een fout ontstaan. Er zijn genen die deze foutjes kunnen repareren. Hieronder lees je daar meer over.

Daarnaast kunnen bepaalde dingen schade aan het DNA veroorzaken. Zoals roken en te veel zonlicht. Schade aan het DNA kan de code van een gen veranderen. Lees meer hierover bij risicofactoren.

Wat doet je lichaam om mutaties te herstellen, en wat kan daarbij mis gaan?

Het menselijk lichaam kan mutaties herstellen. En cellen opruimen die mutaties bevatten. Zo kan worden voorkomen dat er kankercellen ontstaan.

Dit herstel vindt plaats door reparatie van DNA, het afweersysteem en autofagie.

Reparatie van DNA

Elke dag zijn er miljoenen celdelingen in het lichaam. Tijdens al die celdelingen kunnen mutaties optreden. De zogenaamde ‘reparatiegenen’ repareren foutjes die ontstaan als een cel deelt en het DNA zich verdubbelt.

Soms ontstaat er een mutatie in een reparatiegen zelf. Dan kan het reparatiegen zijn functie verliezen. Mutaties die ontstaan tijdens de celdeling kunnen niet meer hersteld worden.

Bekende reparatiegenen zijn BRCA-1 en BRCA-2. Een mutatie in deze genen vergroot de kans op het ontstaan van borstkanker en eierstokkanker.

Afweersysteem

Het afweersysteem bestaat uit verschillende soorten cellen. Afweercellen kunnen ziekteverwekkers van buitenaf herkennen en bestrijden, zoals bacteriën, virussen en schimmels. Ook kunnen afweercellen sommige afwijkende lichaamscellen met mutaties herkennen en deze opruimen.

Autofagie

Autofagie betekent letterlijk: zelfvertering. Dit is een proces waarmee cellen hun eigen onderdelen kunnen afbreken. Zo worden oudere en kapotte cellen opgeruimd en hun bouwstoffen gerecycled.

Soms verloopt autofagie niet goed en worden cellen dus niet opgeruimd. Zo kunnen cellen met een of meerdere mutaties blijven bestaan en na verloop van tijd veranderen in een kankercel.

Soorten genen die vaak een rol spelen bij kanker

Er zijn mutaties in bepaalde typen genen waarvan bekend is dat ze bijdragen aan het ontstaan van kanker. Het gaat om de volgende typen genen:

Proto-oncogenen

Proto-oncogenen spelen een rol bij de groei en deling van gezonde cellen. Een mutatie kan van een proto-oncogen een oncogen maken.

Het oncogen geeft signalen af waardoor cellen kunnen groeien en delen wanneer dat niet de bedoeling is. Zo kan kanker ontstaan. Voorbeelden van oncogenen zijn RAS en HER2.

Tumorsuppressor-genen

Tumorsuppressor-genen zijn ook betrokken bij het regelen van groei en deling van de cel. ‘Suppressor’ betekent onderdrukken.

Door een mutatie in dit soort genen wordt eigenlijk de rem van hun functie afgehaald. Daardoor ontstaat er ongecontroleerde celgroei en -deling. Zo kan kanker ontstaan.  

Een belangrijk tumorsuppressor-gen is P53.