Gevolgen van bestraling

Door bestraling kun je last krijgen van gevolgen op de lange termijn. Heb je klachten? Vertel het aan je verpleegkundige of (huis)arts. Soms is er iets aan te doen.

Bestraling beschadigt vaak ook gezond weefsel om de tumor heen. Dat kan blijvende gevolgen hebben. Welke gevolgen dat zijn, hangt af van welke gezonde weefsels zijn meebestraald. Dat is bij iedereen anders.

Mogelijke gevolgen van bestraling

Lees op deze pagina verder over de langetermijngevolgen van bestraling voor:

• spieren en gewrichten
• huid, slijmvliezen en kleine bloedvaatjes
• lymfestelsel
• nieren
• milt
• hart
• longen
• botten
• zenuwweefsel

Bestraling en je spieren en gewrichten

Soms ligt je gewricht in het gebied dat bestraald wordt. Bijvoorbeeld je kaak, schouder, heup of knie. Daardoor kan het gewricht wat stijver worden. 

Ook spieren in bestraald gebied kunnen wat stijver worden. Soms kun je dan last krijgen van stijfheid en pijn, vooral bij opstarten van bewegingen. Fysiotherapie kan helpen.  

Bestraling en je huid, slijmvliezen en kleine bloedvaatjes

In een gebied dat een hoge dosis bestraling heeft gehad, gaat meestal een deel van de kleine bloedvaatjes verloren. Meestal blijven er genoeg over. Maar soms kan het leiden tot slechter doorbloede weefsels of littekenvorming. Rook je? Dan is het advies om daarmee te stoppen. Roken leidt namelijk ook tot een slechtere doorbloeding van de kleine bloedvaatjes.

In de huid en slijmvliezen kan de oppervlakkige laag wat dunner blijven (‘atrofie’) en kunnen spinnenkop-achtige bloedvaatjes meer aan de oppervlakte komen. Dit kan soms leiden tot bloedverlies, bijvoorbeeld uit je vagina, anus of blaas. Ga bij bloedverlies altijd naar je arts voor onderzoek en advies.

Hyperbare zuurstoftherapie kan misschien helpen bij dit soort klachten. Bij deze behandeling adem je in een drukcabine bij een omgevingsdruk van 2,5 atmosfeer 100% zuurstof in. Lees verder over hyperbare zuurstoftherapie.

Bestraling en je lymfestelstel

Zijn je lymfeklieren bestraald? Dan kan je lymfestelsel minder goed gaan werken. Hierdoor kan lymfoedeem ontstaan. Dit kan snel na de behandeling zijn, maar ook nog jaren daarna.

Lymfoedeem is vochtophoping in de armen of benen, of in een huidgebied dat bestraald is.

De kans op lymfoedeem neemt toe wanneer je in een lymfegebied wordt geopereerd én bestraald. Het risico is ook groter als er meer dan 3 lymfeklieren zijn verwijderd of bestraald.

Klachten van lymfoedeem

De eerste klachten van lymfoedeem kunnen zijn:

• een arm of been dat licht gezwollen is
• een gevoel van zwaarte of spanning
• een strak of moe gevoel 
• lichte zwelling van een huidgebied dat bestraald is

Vaak zijn er geen klachten en is alleen een zwelling te zien. Wanneer de zwelling toeneemt, kun je problemen krijgen met bewegen.

Heb je klachten? Ga naar je arts

Heb je klachten die passen bij lymfoedeem, ga dan zo snel mogelijk naar je arts. Hoe eerder je behandeld wordt, hoe groter de kans dat de zwelling minder wordt of stabiel blijft. 
Lees de uitgebreide informatie over lymfoedeem en de behandeling van lymfoedeem.

Bestraling en je nieren

Een hoge dosis bestraling op je nieren kan je nieren beschadigen. Daardoor gaan je nieren minder goed werken. Dit heet nierfalen. De kans hierop is groter als je een combinatie van bestraling en chemotherapie krijgt. En als de tumor of uitzaaiing op de urineleider drukt waardoor het niet goed lukt om de urine vanuit de nier af te voeren naar de blaas.

Krijg je bestraling op de buik? Dan probeert de radiotherapeut-oncoloog schade aan de nieren te voorkomen door de bestralingsdosis in de nieren zo laag mogelijk te houden. 

Als je nieren beschadigd zijn, kan dat problemen veroorzaken. Er worden onvoldoende afvalstoffen uit je lichaam verwijderd. En belangrijke stoffen, zoals zouten, kunnen verloren gaan via je urine. Op lange termijn (na 15 jaar) kun je last krijgen van een hoge bloeddruk. Dat kan uiteindelijk weer leiden tot hart- en vaatziekten.

Je hebt een grotere kans op nierfalen:

• Als je diabetes hebt.
• Als je maar één nier hebt.
• Als je al lange tijd een hoge bloeddruk hebt.
• Als je ook een behandeling hebt gehad met medicijnen die je nieren kunnen beschadigen, zoals sommige soorten chemotherapie.

Tips:

• Laat na de behandeling je bloeddruk regelmatig controleren. Als je een hoge bloeddruk hebt, kun je daar medicijnen voor krijgen. 
• Eet zo gezond en gevarieerd mogelijk. Probeer een gezond gewicht te houden. Dat kan helpen om diabetes te voorkomen, wat een risicofactor is voor nierfalen.
• Drink voldoende water, vooral tijdens het sporten, zonnen en bij warm weer.
• Overleg met je huisarts als je denkt dat je een blaasontsteking hebt.
• Wees voorzichtig met het gebruik van ontstekingsremmende pijnstillers, zoals ibuprofen en diclofenac. Deze medicijnen geven wat meer kans op vermindering van de werking van je nieren.

Bestraling en je milt

De milt ligt in je buik en maakt deel uit van je afweersysteem. Als je milt in het bestraalde gebied ligt, dan kan je milt soms minder goed afweercellen aanmaken. Je hebt dan een hoger risico op infecties.

Het kan zijn dat je extra vaccinaties en leefstijladviezen krijgt.

Bestraling en je hart en bloedvaten

Je hartkleppen en bloedvaten kunnen beschadigen bij een hoge dosis bestraling op je borstkas, als het hart ook in het bestralingsgebied ligt. Bij de meeste mensen duurt het 5 tot 15 jaren voordat ze hiervan klachten krijgen.

Bij hartschade gaat het meestal om:

• Coronairlijden: een vernauwing of blokkade van de kransslagaders. Dit kan leiden tot angina pectoris (pijn op de borst) of een hartaanval.
• Een hartklepaandoening of een minder goede werking van de hartspier. Dit kan leiden tot hartfalen.

Bij de behandeling van deze kankersoorten komt ook straling op de borstkas:

• borstkanker
• Hodgkinlymfoom
• longkanker
• slokdarmkanker
• thymuskanker

Om de kans op hartschade zo klein mogelijk te maken, vindt bestraling van borstkanker aan de linkerkant plaats in combinatie met de breath-hold techniek. Hierbij adem je tijdens de bestraling diep in en houd je je adem in voor ongeveer 30 seconden. De inademing vult je longen met lucht. Zo komt het hart verder weg te liggen van het gebied dat de bestraling krijgt.

Lees verder over hart- en vaatziekten door bestraling.

Bestraling en je longen

Na bestraling van je longen kan er littekenweefsel in je longen ontstaan. Daardoor kun je last krijgen van kortademigheid en kriebelhoest. Soms is dat tijdelijk. Blijvende schade wordt zoveel mogelijk voorkomen door gebruik te maken van moderne bestralingstechnieken die voorkomen dat een groot gebied van de long wordt bestraald.

Sommige mensen krijgen een soort longontsteking door bestraling van de longen. Meestal is dat 3 tot 6 maanden na de behandeling. Klachten kunnen dan zijn: hoesten, kortademigheid, pijn op je borst, zwakte, en soms koorts. Ook kun je roze slijm ophoesten. Meestal verdwijnen dit soort klachten vanzelf. Soms is behandeling nodig. Je krijgt dan een sterke ontstekingsremmer, zoals prednison.

Bestraling en je botten

Een hoge dosis bestraling op een bot kan er heel soms voor zorgen dat het bot broos wordt en 'spontaan' breekt. Door bestraling verandert namelijk de samenstelling van het botweefsel: minder botcellen en meer tussenstof en kalk. Juist de botcellen zorgen voor flexibiliteit en stevigheid van het bot.

De kans op een 'spontane breuk' is groter bij mensen die al broze botten hebben door botontkalking (osteoporose) en bij mensen die langere tijd ontstekingsremmers zoals prednison gebruiken, bijvoorbeeld bij reuma of een auto-immuunziekte.

Botten die een hogere dosis bestraling hebben gehad, kunnen bij een val ook gemakkelijker breken. Bijvoorbeeld ribben, heupen, of soms in het heiligbeen. De arts adviseert soms om botversterkende medicijnen, vitamine D en calcium te gebruiken. Overleg dit met je arts.

Bestraling en zenuwweefsel

Heel soms raakt bij een heel hoge dosis bestraling een zenuw beschadigd en werkt deze na een aantal jaren minder goed. Hierdoor kan het gevoel en soms ook de kracht van bijvoorbeeld een arm en hand verminderen.